Odruchy trwałe i odruchy zanikające

Zauważyłaś, że u Twojego niemowlaka po podrażnieniu stopy dziecko unosi duży palec do góry, prostując jednocześnie pozostałe palce? Po chwili jednak z powrotem je podkurcza. I dzieje się tak za każdym razem, gdy przesuniesz palcem po małej stópce? Jest to odruch zanikający, który powinien zniknąć w określonym czasie.

Jeżeli tak się nie dzieje, to może to świadczyć n.p. o nieprawidłowej pracy układu nerwowego. To dlatego tak bardzo ważne jest, aby być świadomym tego, że część odruchów jest wspólna zarówno dla niemowlaków, jak i dorosłych. Natomiast druga część to te odruchy, o których wspomniałam na samym początku – czyli te, które powinny zaniknąć w określonym czasie.

PIERWSZY ROK ŻYCIA DZIECKA

Pierwszy rok życia dziecka to jedna z dwóch faz okresu nazywanego wczesnym dzieciństwem, który trwa do trzeciego roku życia. Wśród charakterystycznych cech fizycznych w tym okresie wymienia się: długi tułów, krótkie kończyny oraz przewagę zginaczy nad prostownikami. Jednak na szczególną uwagę zasługują właśnie odruchy u niemowląt, na podstawie których można zaobserwować ewentualne nieprawidłowości rozwojowe.

Dziecko pojawiając się na świecie musi przede wszystkim przystosować się do nowego otoczenia, zmienności temperatury, nowego sposobu oddychania oraz przyjmowania pokarmu i wydalania. Jednak jak się okazuje, dziecko nie jest całkowicie bezradne jak mogłoby się wydawać na samym początku. W momencie przyjścia na świat posiada dojrzałe narządy zmysłowe, reakcje i zachowania odruchowe (bezwarunkowe odruchy).

Bezwarunkowe odruchy to nic innego jak mimowolne reakcje organizmu, które są reakcją na określone bodźce. Dzieli je się na dwie podstawowe grupy: odruchy trwałe oraz odruchy zanikające. Do trwałych zalicza się te odruchy, które są wspólne zarówno dla noworodków, jak i dla dorosłych. Natomiast do zanikających odruchów, zalicza się te, które powinny zaniknąć w określonym czasie.

WSPÓLNE ODRUCHY DLA NIEMOWLĄT I DOROSŁYCH

Wśród bezwarunkowych odruchów charakterystycznych dla niemowląt oraz dorosłych wymienia się te, które umożliwiają codzienne funkcjonowanie. Dlatego uważam, że nazwanie ich jest bardzo… intuicyjne. Do trwałych odruchów zalicza się:

• źrenicowy, odpowiedzialny za zmniejszanie i zwiększanie źrenicy w zależności od natężenia światła;
• mrugania, polegający na zamykaniu powieki przy każdej próbie dotknięcia rogówki oka; 
• ssania pojawiający się, gdy do ust dziecka zostanie włożony np. smoczek;
• połykania pokarmu. Odruch wydalania moczu i kału.

ZANIKAJĄCE ODRUCHY U NIEMOWLAKÓW

Nietrwałe odruchy jak sama nazwa wskazuje powinny wraz z rozwojem dziecka zanikać. Jeżeli dziecko skończy pierwszy rok życia, a którykolwiek z poniższych odruchów nadal istnieje – to jest to sygnał o nieprawidłowym funkcjonowaniu systemy nerwowego. Do zanikających odruchów zalicza się:

• Odruch szukania pojawia się za każdym razem, kiedy dziecko zostanie delikatnie dotknięte w okolicy ust. Dodatkowo można zaobserwować, że podczas tej reakcji dziecko delikatnie wysuwa język do ssania (odruch ssania). Powinien zaniknąć około 3-4 miesiąca życia.
• Babińskiego, polegający na tym, że w przypadku podrażnienia stopy dziecko unosi duży palec i prostuje pozostałe palce, po czym ponownie je podkurcza. Odruch ten powinien zaniknąć po 6 miesiącach życia. 
• Moro jest instynktowną reakcją np. na głośny dźwięk, hałas, zmianę pozycji. Dziecko rozstawia gwałtownie kończyny w bok (wstrzymując oddech), po czym przywodzi je do siebie (wypuszczając powietrze). Odruch ten często poprzedza płacz. Warto zwrócić uwagę podczas pielęgnacji na zachowanie dziecka, a gdy odruch Moro pojawia się często należy wykonywać delikatniejsze oraz wolniejsze ruchy. Odruch powinien zacząć zanikać w około 4 miesiącu życia dziecka, aby całkowicie zniknąć po 6 miesiącach.
• Odruch chwytny polega na tym, że gdy umieścimy palec lub jakiś przedmiot w dłoni dziecka, zaciśnie ono wokół niego piąstkę. Pomiędzy 4, a 6 miesiącem odruch powinien przekształcić się w chwyt prosty (łapanie całą dłonią zabawki). 
• Odruch toniczno-szyjny asymetryczny (pozycja szermierza) można zaobserwować w sytuacji, kiedy dziecko ma zwróconą główkę na bok. Wtedy rączki i nóżki po stronie twarzy są wyprostowane, natomiast od strony potylicy zgięte. Zanika około 6 miesiąca życia dziecka.
• Odruch marszu automatycznego pojawia się za każdym razem, kiedy stopy niemowlęcia w pozycji wyprostowanej zetkną się z podłożem. Występuje wtedy ruch kroczenia i dziecko przebiera nogami. Odruch zanika w drugim miesiącu życia.  

Będąc rodzicem takiego maluszka warto zwracać szczególną uwagę na jego rozwój i czujnie obserwować jego wszystkie aspekty. Szczególną uwagę dobrze jest zwrócić na odruchy zanikające, gdyż duże odchylenia od ogólnie przyjętych norm rozwojowych mogą świadczyć o nieprawidłowej pracy układu nerwowego oraz zaburzeniach neurologicznych. W przypadku zaobserwowania jakiś odchyleń, dobrze jest skonsultować się z lekarzem.