Wychowanie młodego człowieka, to nie lada wyzwanie. I choć każdemu z rodziców powinno zależeć na tym, aby jak najlepiej wychować swoje dziecko – to niestety tak nie jest. Są rodziny, w których idee wynikające z rodzicielstwa są po prostu obce. W takiej sytuacji dzieje się po prostu źle i osobą, która najbardziej na tym cierpi – jest dziecko. Jednak dziś nie chcę koncentrować się wokół tego, co dzieje się w polskich rodzinach, tylko chciałabym zwrócić Waszą uwagę na wychowanie dziecka, a dokładniej -opowiedzieć o tym, jakie są style wychowania.
Style wychowania a rozwój dziecka
Aby dziecko rozwijało się w sposób harmonijny, bardzo ważne jest to, aby osiągnąć równowagę pomiędzy potrzebami dziecka a rodziców. Mam tutaj na myśli kwestie związane z rozwijaniem kompetencji dziecka, dążeniem do autonomii i przejawianiem inicjatywy, a ogromną potrzebą rodzica skoncentrowaną wokół chronienia dziecka i kontrolowania jego zachowań.
Z wychowaniem dziecka jest trochę tak jak z przysłowiowym kijem, który ma dwa końce. W momencie, kiedy to kontrola nad dzieckiem jest zbyt restrykcyjna, to może ona spowodować, że dziecko nie będzie miało zbyt wielu możliwości na to, aby rozwijać swoją samodzielność. Natomiast w odwrotnej sytuacji, gdy kontrola nad dzieckiem będzie zbyt słaba, to dziecko nie rozwinie swoich umiejętności społecznych, które są istotne w nawiązywania różnego rodzaju relacji. Znalezienie równowagi pomiędzy jednym, a drugim stanem bywa trudne i skomplikowane. Myślę, że w dużej mierze warto zaufać swojej intuicji i zdrowemu rozsądkowi; zbytnia przesada w którąkolwiek ze stron jest po prostu szkodliwa.
Style wychowania dziecka
W przypadku stylów wychowania dziecka, można wyróżnić cztery podstawowe style, które charakteryzują się konkretnymi zachowaniami. Mają one istotny wpływ zarówno na kształtowanie się zachowania dziecka, jak i na rozwój osobowości. Wśród stylów wychowania wyróżnia się:
- autorytatywny, czyli styl wzajemny,
- permisywny, czyli styl pobłażliwy,
- autorytalny, czyli styl rygorystyczny,
- niedbały, czyli styl niezaangażowany.
Wzajemność
Jedynym prawidłowym stylem wychowania jest styl oparty na wzajemności, czyli styl autorytatywny. Rodzice stosujący ten styl w wychowaniu dziecka jednocześnie sprawują kontrolę i darzą dziecko ciepłem. Stawiają wyraźne granice, ale są bardzo otwarci na potrzeby dziecka. Potrafią dać dziecku swobodę, ale oprócz tego stawiają również konkretne wymagania i obowiązki. Pozwalają na samodzielność, ale udzielają mu również pomocy, gdy jest ona konieczna. Takie podejście skutkuje konkretnymi konsekwencjami.
Co dzieje się z dzieckiem, gdy na co dzień doświadcza takich zachowań?
- Wierzy w swoje możliwości i jest niezależne.
- Jest wrażliwe na potrzeby innych.
- Jest chętne do podejmowania współpracy.
- Ma pozytywną i wysoką samoocenę.
- Osiąga wyższe wyniki w szkole.
- Chętniej podejmuje się wyzwań.
- Jest zrównoważone i zachowuje się adekwatnie do sytuacji.
- Ma odpowiednie poczucie autonomii, inicjatywy i kompetencji.
Pobłażliwość rodziców
Bycie pobłażliwym rodzicem, który nie ogranicza w żaden sposób przejawów związanych z poczuciem sprawowania kontroli, inicjatywy czy też kompetencji dziecka, niesie ze sobą negatywne skutki. Rodzice koncentrujący się na tym stylu wychowania, szybko wybaczają i nie wymagają od swojego dziecka żadnych osiągnięć. Granice, które wprowadzają niby są, ale tak naprawdę ich nie ma, bo albo są niejasne dla dziecka, albo nie są egzekwowane. Ponadto rodzice w miarę możliwości dostosowują się do potrzeb i oczekiwań dziecka. Jak na takie zachowania reaguje dziecko?
- Jest niedojrzałe w relacjach z rówieśnikami.
- Jest egoistyczne i agresywne wobec innych.
- Rzadziej podejmuje się różnego rodzaju zobowiązań.*
- Nie jest zainteresowane zdobywaniem nowych umiejętności.
- Gorzej w porównaniu z innymi radzi sobie w szkole.*
- Charakteryzuje się poczuciem nadkompetencji, czyli przerostem kompetencji.
- Ma nieograniczone poczucie autonomii i kompetencji.
* – w porównaniu ze stylem autorytatywnym
Rygorystyczne zachowania
U rodziców, którzy wychowanie dziecka opierają na rygorystycznych zachowaniach można zaobserwować duże sprawowanie kontroli nad zachowaniem i działaniem dziecka. Tacy rodzice są również bardzo wymagający i rzadko zdarza im się chwalić osiągnięcia. Ponadto nie dają dziecku ciepła. Starają się ograniczać poczucie autonomii, inicjatywy oraz kompetencji dziecka. Na co dzień pokazują swoją przewagę nad dzieckiem i traktują je w sposób przedmiotowy.
W jaki sposób takie zachowania wpływają na dziecko?
- Bezkrytycznie przyjmuje panujące normy.
- Jest uległe w kontaktach społecznych.
- Często jest przygaszone.
- Ma zachowania agresywne.
- Wymyka się spod kontroli poprzez prowokujące zachowania.
- Ma poczucie niższości i czuje się gorsze od innych.
- Dominuje poczucie wstydu, zwątpienia i winy.
Brak zaangażowania
Co tu dużo pisać? Rodzice wychowujący dziecko w stylu opartym na braku zaangażowania nie wykazują zainteresowania dzieckiem i jego potrzebami. Są pochłonięci innymi rzeczami i sprawami niezwiązanymi z dzieckiem – po prostu są niedostępni dla dziecka. Ponadto często zaniedbują obowiązki opiekuńczo-wychowawcze.
Jak zachowuje się dziecko doświadczając stylu opartego na niezaangażowaniu?
- Jest bardzo impulsywne w zachowaniach.
- Często doświadcza poczucia zagubienia.
- Swoje otoczenie odbiera w sposób bardzo chaotyczny.
- Jest aspołeczny w kontaktach z rówieśnikami.
- Nie wykazuje zainteresowania w zdobywaniu umiejętności.
- Czuje się gorsze od innych i ma poczucie niższości.
- Ma duże poczucie wstydu, zwątpienia i winy.
Style wychowania a codzienne życie
Jak widać, wspomniane powyżej style wychowania charakteryzują się określonymi zachowaniami zarówno ze strony rodzica, jak i dziecka. Oczywiście w przypadku dziecka, jego zachowania są po prostu reakcją na wychowawcze działania rodziców. Warto pamiętać, że poprzez wychowanie kształtuje się w dużej mierze młodego człowieka i wywiera się znaczący wpływ na jego całe życie. Dziecko doświadczające w rodzinnym domu nieprawidłowego stylu wychowania, może powielać konkretne zachowania względem swoich dzieci w przyszłości.
Co zrobić, gdy jesteś rodzicem i dostrzegasz w sobie zachowania charakterystyczne dla negatywnych stylów wychowania? Otworzyć się, popracować nad zmianą w sobie, skorzystać z edukacji w takich miejscach, jak np. Szkoła dla rodziców, lub pomyśleć o psychoterapii, bo być może powielasz zachowania ze swojego rodzinnego domu. A gdy sama doświadczyłaś niepoprawnych stylów wychowania, i choć nie powielasz ich względem własnego dziecka – być może to dobry moment, aby popracować nad sobą? Zastanowić się nad terapią, aby polepszyć jakość swojego życia? Nad wszystkim można popracować, ogranicza nas jedynie nasz umysł.
Nie ukrywam, że jestem bardzo ciekawa tego, jakie jest Twoje podejście do stylów wychowania. A być może nasunęły się Tobie jakieś refleksje w trakcie czytania artykułu? Osobiście uważam, że dobrą drogą w wychowaniu dziecka jest intuicja nakierowana na dobro dziecka. Nie oszukujmy się – równoważenie potrzeb dziecka i rodziców jest trudne, ale myślę, że warto dołożyć wszelkich starań, aby wilk był syty i owca cała.
