Dziewiąty wrzesień jest Światowym Dniem FAS mającym na celu szerzyć świadomość społeczeństwa, a przede wszystkim kobiet – ze skutkami wynikającymi ze spożywania alkoholu w trakcie ciąży. Dlaczego 9 wrzesień? Jest to data umowna nawiązująca do czasu trwania ciąży, czyli 9 miesięcy.
FAS – Alkoholowy Zespół Płodowy
Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS – Fetal Alkohol Syndrome) zaliczany jest do grupy fizycznych oraz umysłowych zaburzeń wynikających z picia alkoholu przez kobietę w ciąży. Jest to choroba nieuleczalna. Jedynym sposobem na jej uniknięcie jest niespożywanie alkoholu w trakcie trwania ciąży, ponieważ nawet najmniejsza ilość związana jest z wystąpieniem zaburzeń u dziecka.
Dlaczego tak się dzieje?
Alkohol jest tzw. teratogenem i wywiera silny wpływ na rozwijający się płód, ponieważ przenika przez łożysko. Im większe spożycie alkoholu w ciąży, tym większe narażenie mózgu na uszkodzenia.
Kryteria diagnostyczne FAS
- Opóźniony wzrost zarówno przed, jak i po urodzeniu.
- Uszkodzenie mózgu, które skutkuje zaburzeniami neurologicznymi oraz zachowania, trudnościami w przyswajaniu wiedzy, opóźnionym rozwojem i niedorozwojem umysłowym.
- Charakterystyczne rysy twarzy: wąskie czoło, małe i szeroko rozstawione oczy, brak rynienki podnosowej, duże i źle ukształtowane uszy, krótki zadarty nos, spłaszczony środek twarzy, wąska górna warga, słabo rozwinięta szczęka.
- Potwierdzone wywiadem spożywanie przez matkę alkoholu w trakcie ciąży.
W roku 1968 we Francji Lemoine opublikował wyniki pierwszych badań związanych z FAS, które trwały prawie 30 lat. Badania polegały na obserwacji kobiet sięgających po alkohol w trakcie ciąży. Okazało się że 5 z 50 pacjentów z pełnoobjawowym syndromem FAS zmarło w okresie dzieciństwa na skutek zaburzeń pracy serca i oddychania. Natomiast z 28-mio osobowej grupy z umiarkowanym FAS: 2 osoby popełniło samobójstwo, a 5 podjęło próby samobójcze. Lemoine doszedł do wniosku, że problemy umysłowe (opóźnienia umysłowe i zaburzenia zachowania) najbardziej nasilały się dopiero w wieku dorosłym.
Spożywanie alkoholu a płód
W zależności od trymestru ciąży, spożywany alkohol może spowodować różne zaburzenia.
I trymestr ciąży
Jeżeli kobieta w trakcie pierwszy trzech miesięcy ciąży spożywa alkohol naraża płód na uszkodzenia mózgu, zaburzenie prawidłowego rozwoju i migracji komórek, uszkodzenia takich organów jak serce i wątroba, może także dojść do deformacji twarzy. W trakcie dwóch pierwszych tygodni od zapłodnienia może dojść jedynie do obumarcia zarodka. Narażone w tym okresie na uszkodzenia są: serce (3,5 – 6,5 tydzień), ramiona (4-6 tydzień), oczy (4-8 tydzień), nos (4-7 tydzień), zęby (7-8 tydzień), podniebienie twarde i zewnętrzne narządy płciowe (7-12 tydzień), uszy (5-12 tydzień) oraz OUN – ośrodkowy układ nerwowy (3-16 tygodni).
II trymestr ciąży
Spożywanie alkoholu w tym okresie ciąży zagraża poronieniem i osłabia rozwój mózgu. Może dojść do uszkodzenia komórek mięśni, skóry, gruczołów oraz kości.
III trymestr ciąży
Alkohol może doprowadzić do opóźnienia przyrostu wagi, oraz przedwczesnego porodu. Negatywnie wpływa na rozwój zdolności poznawczych dziecka, myślenia przyczynowo-skutkowego oraz koncentracji uwagi.
Spożywanie alkoholu a mózg
Aby doszło do tak silnych deformacji płodu, potrzebna jest duża ilość alkoholu. Jednak żeby doszło do uszkodzeń mózgu wystarczy niewielka jego ilość. Mózg rozwija się przez całą ciążę, dlatego jest bardzo wrażliwy na wszelkiego rodzaju uszkodzenia. Do najbardziej narażonych części mózgu na uszkodzenia z powodu spożywania przez matkę alkoholu, są:
- Ciało modzelowate, które jest odpowiedzialne za współpracę pomiędzy jedną, a drugą półkulą mózgu. Jego uszkodzenie powoduje, że informacje pomiędzy półkulami przepływają znacznie wolniej i są nieskuteczne. U niektórych dzieci z FAS dochodzi do zaniku ciała modzelowatego, co skutkuje impulsywnymi zachowaniami, ponieważ dziecko nie jest świadome konsekwencji działania.
- Móżdżek, odpowiedzialny za wszelkie funkcje motoryczne, np. skoordynowanie ruchów.
- Jądra podstawne, odpowiedzialne za procesy poznawcze oraz pamięć.
- Hipokamp, odpowiedzialny za pamięć i procesy uczenia się.
- Płaty czołowe, odpowiedzialne za kontrolowanie impulsów, osąd oraz wszelkie procesy wykonawcze.
Okazjonalne spożywanie alkoholu nawet w niewielkich ilościach, także może doprowadzić do uszkodzeń. Zalicza się do nich m.in.: śmierć komórek mózgowych, co skutkuje przyjściem na świat z mniejszą liczbą komórek nerwowych i mniejszym mózgiem; migrację komórek do niewłaściwych obszarów, czyli komórki trafiają tam, gdzie nie powinny; oraz tworzenie się niewłaściwych połączeń pomiędzy neuronami, co wpływa na odbiór świata i dziecko może mieć np. podwyższony próg bólu.
Dziecko z Alkoholowym Zespołem Płodowym (FAS) w codziennym życiu ma problemy z gromadzeniem informacji, powiązywaniem nowych wiadomości z wcześniejszymi doświadczeniami, pamięcią krótkotrwałą umożliwiającą codzienne funkcjonowanie, a także z wykorzystywaniem informacji. Oprócz tego pojawiają się także problemy z myśleniem abstrakcyjnym, przyczynowo-skutkowym, uogólnianiem (brak plastyczności w procesie myślenia) oraz poczuciem czasu.
